9 grudnia 2014 r. odbyła się w Instytucie Historii PAN konferencja: „Jan Bloch, pacyfizm europejski i wyobraźnia Wielkiej Wojny”, organizowana we współpracy tego ośrodka i Fundacji im. Jana Blocha w Warszawie. Ważnym asumptem do tak pomyślanego zebrania naukowego stała się stuletnia rocznica wybuchu I wojny światowej, którą świat obchodził w ubiegłym roku, zaś z kręgu społeczności historyków wyszły rozmaite inicjatywy debat, sesji i publikacji okolicznościowych – nie tylko w Polsce.
Obrady otworzył organizator sympozjum prof. Marek Kornat. W trakcie obrad wygłoszono sześć referatów. Prezes Fundacji im. Jana Blocha Krzysztof Szwarc – tytułem wprowadzenia – przedstawił krótko główne kierunki jej działalności.
Pierwszej części sesji przewodniczył prof. Jerzy W. Borejsza, autor licznych prac z dziejów Polski i historii powszechnej XIX i XX wieku. Wygłoszono zaś trzy referaty.
Biograf Jana Gotliba Blocha dr Andrzej Żor wprowadził w problematykę życia bohatera konferencji. Wygłosił on wykład zatytułowany: Wokół biografii intelektualnej Jana Blocha. Autor wystąpienia dotknął w swoich rozważaniach kluczowych problemów zmarłego w roku 1902 myśliciela, sygnalizując także sprawy, których historiografia nie rozstrzygnęła jeszcze definitywnie, jak na przykład rola Blocha w narodzinach rosyjskiej inicjatywy w kwestii konferencji pokojowej w Hadze (1899).
Dr hab. Grzegorz P. Bąbiak (pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytutu Historii PAN) mówił o głównych ideachJanaBlocha dotyczących wizji przyszłejwojny. Dodać należy, iż Grzegorz P. Bąbiak jest autorem edycji wyboru fragmentów Przyszłej wojny Blocha nakładem Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych w Warszawie (2005).
Marek Kornat poświęcił swoje wystąpienie rosyjskiej myśli politycznej w sprawach pokoju. Jego referat: Rosyjskie inicjatywy modernizacji prawa międzynarodowego (II połowa XIX w. i początek w. XX) przyniósł przede wszystkim omówienie ważniejszych koncepcji rosyjskiej nauki prawa międzynarodowego w tamtej epoce – w tym takich osobistości jak prof. prof. Fiodor Martens albo Leonid Kamarowski. Autor dotknął również takich wydarzeń jak Deklaracja Petersburska (1868) i Konferencja Brukselska (1874), które stanowiły przełomowe momenty na drodze kształtowania się nowoczesnego międzynarodowego prawa humanitarnego.
Części drugiej sympozjum – złożonemu również z trzech wystąpień – przewodniczył prof. Tomasz Schramm (wykładowca Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i historyk stosunków międzynarodowych).
Dr hab. Przemysław Dobek (prof. Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu) zajął się przypomnieniem podstawowych koncepcji pacyfizmu francuskiego w latach 1871—1914, a więc w okresie między przegraną wojną z Prusami a wybuchem I wojny światowej. Autor przypomniał m.in. koncepcje wybitnego polityka socjalistycznego i pisarza politycznego Jeana Jaurèsa. Dodajmy, iż Przemysław Dobek pozostaje autorem nowej monografii stolicy Francji w okresie Komuny Paryskiej (2013).
Reprezentujący ten sam uniwersytet w Poznaniu prof. Grzegorz Kucharczyk przygotował referat o niemieckich wizjach przyszłej wojny, kształtujących się przed rokiem 1914). W rozważaniach swoich traktował o militaryzmie niemieckim doby wilhelmińskiej – wspominając m.in. koncepcje ekspansjonizmu głoszone przez generała von Bernhardiego. Prof. Kucharczyk jest notabene współautorem ważnej syntezy dziejów Prus w dobie nowożytnej oraz znawcą tak niemieckiej jak i francuskiej myśli politycznej.
Całość programu zamknął referat, który wygłosił dr Dariusz Grzybek, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego i historyk polskiej myśli politycznej i ekonomicznej oraz autor m.in. biografii Adama Krzyżanowskiego. Wystąpienie swoje dr Grzybek poświęcił refleksjom o koncepcjach Jana Blocha na tle porównawczym, wspominając m.in. rozwijające się równolegle prace brytyjskiego myśliciela liberalnego Normana Angella, będącego autorem głośnej książki: The Great Illusion (2010).
Cennym momentem konferencji była wizyta w Instytucie Historii PAN i wystąpienie prof. Adama Daniela Rotfelda, byłego minister spraw zagranicznych RP oraz b. dyrektora sztokholmskiego Instytutu Badań nad Pokojem. W jego wystąpieniu mowa była o znaczeniu myśli Blocha dla europejskich koncepcji humanitarnego internacjonalizmu. Nie zabrakło też różnych odniesień do czasów nam współczesnych, które przyniosły realne zagrożenie dla pokoju.
Całość obrad dopełniała interesująca dyskusja wokół wygłoszonych referatów i na marginesie biografii Jana Blocha. Można stwierdzić, iż konferencja przyniosła ważne naświetlenia rozmaitych kontekstów w jakich kształtowały się idee autora Przyszłej wojny.
Materiały sympozjum będą opublikowane w roku 2015 pod redakcją prof. Marka Kornata, nakładem wydawnictwa Instytutu Historii PAN.
Chociaż dokonania Jana Blocha nie należą do nieznanych – zwłaszcza w kołach polskiego świata akademickiego, to sympozjum w Instytucie Historii PAN z 9 grudnia 2014 r. było pierwszą w Polsce próbą dyskusji wokół jego idei w formie specjalnej sesji naukowej. Przyniosła także świeże spojrzenie na myśl autora Przyszłej wojny z perspektywy ponad stu lat jakie upływają od jego śmierci.
Marek Kornat
referat wygłasza Andrzej Żor
Prezydium konferencji, przemawia Prof. dr hab. Marek Kornat, z prawej Prof. dr ha.Jerzy W. Borejsza
widok sali, z prawej Prof.prof. Jerzy W. Borejsza, Tomasz Schramm, Marek Kornat
widok ogólny sali, 5 z prawej Krzysztof Szwarc - prezes Rady Fundacji Blocha